Srbija nema zakon o postpenalnom prihvatu osuđenika i to je verovatno ključni problem velikog broja povratnika iz zatvora. Prema rezultatima Republičkog zavoda za statistiku čak 40 do 50 odsto svih osuđenika – ponovo izvrši krivično delo kada izađe iz zatvora. Među njima su najbrojniji oni koji se bave trgovinom drogom, zatim osumnjičeni za krađe i razbojništva.
Ipak, crna hronika o povratnicima najčešće piše onda kada izvrše ubistvo ili silovanje posle izdržane kazne za ova najteža krivična delo, kao što su Marjan S. iz Vranja, zatim Ninoslav Jovanović, poznatiji kao Malčanski berberin, Dušan Murgaški sa nadimkom Pikaso i drugi.
Advokat Sead Spahović kaže da problemom visokog povrata treba da se bave pre svega penolozi – stručnjaci za pitanja izdržavanja kazne zatvora, ali i sociolozi i psiholozi. Smatra da do povrata dolazi pre svega zato što tokom izdržavanja kazne nisu uklonjeni uzroci zbog kojih je izvršen prvi zločin.
– Ne može se uopšteno govoriti o tome da li su kazne visoke ili nisu. I pored toga što one mogu biti adekvatne, uslovni otpust i skraćenje kazne su potpuno zakonite stvari i ne može se samo na osnovu toga što je neko ponovio delo izvoditi zaključak da je postupak prema njemu nezakonit i da je on dobio malu kaznu – navodi advokat Spahović.
Podseća na čuvenu teoriju o „rođenom zločincu”, prema kojoj je poznat kriminolog Ćezare Lombrozo, koji je tvrdio da se zločinac rađa sa urođenim genom i specifičnom anatomijom, ali naglašava da ta teorija nikada nije ni naučno dokazana ni oborena.
– Uzroke povrata treba tražiti u tome što je prihvat osuđenika posle izdržane kazne loš, odnosno što nemamo nikakvu brigu o ljudima koji izlaze i za zatvora – smatra Spahović.
Mr Nikola Vujičić, istraživač saradnik u Institutu za kriminološka i sociološka istraživanja i doktorand na Pravnom fakultetu u Beogradu, iznosi podatak Republičkog zavoda za statistiku o tome da nešto manje od polovine osuđenika ponovi krivično delo posle izdržane kazne, a to je svakako veliki broj.
– Institut je uradio istraživanje 2017. godine , čiji su rezultati pokazali da obuke u zatvorima nemaju uticaj na smanjenje povrata. U obe posmatrane grupe osuđenika, onih koji su pohađali obuke i onih koji nisu, povrat je iznosio 18,4 procenta, a najviši je kod krivičnih dela u vezi sa trgovinom drogom, potom za krađu i razbojništvo. To su najčešća dela, pa zato taj podatak nije iznenađujući – navodi Vujičić.
Podaci su pokazali da je među povratnicima najviše onih koji su već nekoliko puta osuđivani, kao i onih kojima su tokom izdržavanja kazne u zatvorima izricane disciplinske mere, kao što su samica, ukor, oduzimanje proširenih prava i pogodnosti.
– Jednak procenat recidiva ne znači da ne treba da podržimo te obuke i da govorimo da to nema smisla. Rad sa osuđenicima u zatvorima mora da postoji jer ideja popravljanja jeste da osuđena osoba kada napusti ustanovu dalje ne vrši krivična dela. Uslovni otpust kao najveća „nagrada” podrazumeva raniji otpust iz ustanove u odnosu na predviđenu dužinu kazne, ali je to nedovoljno ukoliko nemamo adekvatan postpenalni prihvat. On podrazumeva sa jedne strane socijalnu podršku sredine, pre svega podršku porodice i prijatelja, a sa druge strane i finansijsku podršku, kao i pomoć u nalaženju zaposlenja – objašnjava Vujičić.
Cilj obuka je da se osuđenici osposobe za rad, i to u onim zanimanjima koja su deficitarna na tržištu rada, kao što su pekarstvo, ratarstvo, stolarski zanat...
– Međutim, mi nemamo zakon koji reguliše postpenalni prihvat i podršku. Samo jednim delom je to uređeno Zakonom o izvršenju krivičnih sankcija i Zakonom o vanzavodskim sankcijama i merama, ali i ti propisi samo upućuju da će posebnijim propisima to detaljnije biti regulisano, a mi to nemamo. Nemamo zakon o postpenalnoj pomoći, a to je suština svega – naglašava naš sagovornik.
Navodi da kaznena politika za nasilna krivična dela nije blaga. Istraživanje koje je rađeno na uzorku od 200 osuđenika za ubistva, koji su kazne izdržali u zatvoru u Sremskoj Mitrovici, pokazalo je da za se za ovo krivično delo u proseku provodi iza rešetka nešto više od osam godina.
